Bài viết dưới đây là chia sẻ của TS. Nguyễn Thị Ngọc Minh, giảng viên khoa Ngữ văn trường ĐHSP Hà Nội. Nhưng hơn cả, đó là tâm tình của một người mẹ đã và đang làm việc trong ngành giáo dục có con năm nay thi vào lớp 10 – giai đoạn chuyển cấp vốn được coi là “bước chuyển quan trọng trong cuộc đời con”.
1. Tôi là một học sinh chuyên
… thuộc loại gà nòi, được thầy cô chăm chút, cưng chiều (và cả mắng mỏ rất nhiều) suốt những năm học phổ thông. Và tôi đã thật biết ơn khi mình đã từng được là học sinh chuyên.
Học chuyên Văn từ lớp 7, chúng tôi không phải học đi học lại những bài trong sách giáo khoa. Chúng tôi được đọc rất rộng (mà không có ai ép buộc). Từ khi học lớp 7, chúng tôi đã đến thư viện tỉnh và đọc Alexandre Dumas, Hugo, Balzac, Flaubert, Standal, Verne, Charles Dickens, Chị em Bronte… chưa kể gần như tất cả các tác phẩm của các nhà văn Việt Nam quen thuộc trong sách giáo khoa.
Thói quen đi thư viện gần như hàng tuần và đọc tất cả những thứ mình tò mò (thời đó tôi thích Einstein và Stephen Hawking, mê tử vi, tướng số, các loại bói toán, tò mò về Phật giáo, mê các tài liệu về nghiệp vụ báo chí), vượt ra ngoài mục đích thi cử đã thực sự là một thứ đã định hình nên con người tôi sau này.
Chúng tôi cũng không bị bắt học thuộc lòng văn mẫu, và tôi chưa từng biết đến văn mẫu là gì. Tôi thường được điểm cao, thậm chí luôn đứng đầu, vì có cách nghĩ và cách viết không giống ai. Tôi có quyền chê thơ Xuân Diệu và Tố Hữu sau 1945 là rất dở mà vẫn được chấp nhận.
Tôi cũng không cảm thấy áp lực gì khi đi thi. Trong gia đình, bố mẹ tôi không có một chăm sóc đặc biệt nào ngay cả khi tôi bước vào những kì thi quan trọng nhất, thậm chí lần đi thi quốc gia còn bị hỏng xe đạp giữa đường, phải mượn xe của bác sửa xe để đến trường.
Tôi thực sự đã biết ơn các thầy cô trường chuyên. Và có thể nói, tất cả những phẩm chất mà tôi có được ngày nay, phần lớn là nhờ công của các thầy cô.
2. Thời nay, bản chất của thi cử và trường chuyên có thể đã thay đổi
… Sự biến đổi của trường chuyên cũng như sự đa dạng hóa các loại hình trường học, sự nâng cấp của các trường công cả về cơ sở vật chất và chất lượng trong những năm gần đây, đặc biệt là sự tham gia của trường tư thục, trường quốc tế vào trong hệ thống giáo dục đã khiến cho trường chuyên không còn là lựa chọn duy nhất.
Nhưng trường chuyên vẫn rất nóng. Chuyện học hay không học, luyện lò, đỗ trượt vẫn là những tin tức thời sự, và đằng sau nó là biết bao hỉ nộ ái ố của cả phụ huynh, học sinh lẫn giáo viên. Công nghệ luyện chuyên đã không đơn thuần là câu chuyện giáo dục, mà còn là một ngành kinh doanh hái ra tiền.
Là một người mẹ, khi con có nguyện vọng thi chuyên, tôi đã rất ủng hộ, mặc dù cũng có lúc con hoài nghi khả năng của mình, có lúc con nản chí, lười biếng. Nhưng việc theo đuổi một môn học mà con thích, với những thầy cô giỏi, bạn bè tốt, với vô vàn những bài tập thách thức, vượt ra ngoài khả năng của con đã mang lại cho con một số phẩm chất như sự kiên trì, vượt khó, nỗ lực.
Đi học về, tôi thường thấy con rạng rỡ, hào hứng kể về thầy, về các bạn. Những gì con học trong quá trình chuẩn bị cho kì thi giúp con có một tầm nhìn vượt ra khỏi không gian của lớp học.
Nhưng tôi cũng biết cánh cửa vào trường chuyên rất hẹp, và trượt là chính chứ không mấy bạn vượt được vũ môn. Nên tôi cũng chuẩn bị sẵn cho con một trường học phù hợp, vừa sức. Tôi cho con thoải mái theo đuổi ước mơ của mình, dù đó là một ước mơ viển vông hay thậm chí không tưởng, vì chẳng có gì sai khi một đứa trẻ biết ước mơ, vì thứ đẹp nhất trong cuộc sống này chính là ước mơ. Chẳng hay ho gì khi một đứa trẻ tự thu mình lại trong một mục đích thực dụng và vừa sức, vì chẳng bao lâu, khi chúng trưởng thành và bước vào cuộc sống, những ước mơ sẽ sớm bị dập tắt và cái bày ra trước mắt chúng ta chỉ là những toan tính tầm thường.
Nhưng tôi cũng luôn cho con một tấm lưới đủ an toàn để nếu mơ ước không thành, con cũng có một đường lùi để thấy rằng, cuộc sống không bao giờ chỉ có một con đường duy nhất. Con thoải mái ước mơ, nhưng con cũng được quyền thất bại.
Quyền thất bại có lẽ cũng là một quyền quan trọng của trẻ. Với một cơ thể và trí óc chưa hoàn thiện, vẫn đang lớn dần lên từng ngày, với những trải nghiệm ít ỏi trong một thời gian sống chẳng đáng bao nhiêu trong cuộc đời này, thì con chúng ta có quyền được vấp ngã và thất bại, có quyền chưa hoàn hảo, không hoàn hảo. Và tôi nghĩ, cuộc đời sở dĩ thú vị vì chúng ta chẳng bao giờ hoàn hảo, vì có một cái gì đó luôn vẫy gọi chúng ta tiến về phía trước, vì luôn có một cái gì đó để chúng ta học hỏi và cố gắng.
Hơn nữa, thất bại trong một kì thi, nếu nhìn rộng ra, khó có thể nói là một thất bại. Nếu nhìn trong hành trình rộng lớn của một đời người, nó đơn thuần chỉ là một bài học. Vì thế, vấn đề đặt ra không phải là con đã sai lầm và kém cỏi chỗ nào, con đã thiếu cố gắng ở đâu, mà là con cảm thấy thế nào và học được gì từ trải nghiệm này.
Đó có thể là một cú hích để tạo nên nội lực và bản lĩnh, cũng có thể là một cú đánh tàn nhẫn để dập tắt mọi niềm tin và hi vọng, tùy theo việc chúng ta cắt nghĩa nó, ứng xử với nó. Mỗi sự kiện xảy ra trong cuộc sống vốn không có một bản chất. Bản chất của nó là do chúng ta tự đặt ra, mà phần lớn là theo những khuôn mẫu được tạo dựng bởi xã hội.
Trong một khoảng hành lang rộng giữa một ước mơ viển vông nhất và một tấm lưới an toàn nhất đó, cả gia đình tôi đã có một chuyến du lịch vui vẻ qua tất cả các kì thi.
Con tự bắt xe bus đi thi mà không cần đưa đón, và kết thêm được nhiều bạn mới trên đường đi cũng như trong phòng thi.
Con tự xoay xở khi quên giấy tờ, thiếu đồ dùng học tập.
Con tự tìm đường về nhà và hào hứng kể về những việc diễn ra khi đi lòng vòng qua tất cả các phương tiện từ xe ôm, xe bus đến tàu điện để trở về nhà, gặp đủ mọi kiểu người từ một bác grab già láu cá đến một anh grab sinh viên bách khoa tử tế.
Con gặt hái một số thành công và cũng nếm vị đắng của thất bại. Con khám phá ra nội lực của mình khi chiến thắng được những đề thi rất khó. Con hồ hởi chúc mừng chiến thắng của thằng bạn thân, trong khi mình thi trượt. Và con cũng tự hào vì mình đã có một số chiến thắng ngoài mong đợi. Con ngày càng cảm thấy tự tin hơn vào bản thân mình.
Cả nhà chúng tôi đã háo hức chờ đón mỗi khi con ở phòng thi trở về nhà như xem một bộ phim hành động mà con là người hùng dấn thân vào hết cuộc phiêu lưu này đến cuộc phiêu lưu khác. Không có sự hậm hực hay ghen tị khi người khác hơn mình. Không có áp lực nhất định phải chiến thắng. Không có sự kèm cặp chăm sóc khác thường khiến con bị áp giải đến phòng thi như một tù nhân. Chúng tôi cảm thấy mình đang chơi một game thực tế lớn mà mỗi phút giây đều là một trải nghiệm đáng giá. Và tôi có cơ hội nhìn thấy con mình trưởng thành lên, tự tin hơn, có bản lĩnh hơn qua chuỗi ngày thi cử.
Cuộc sống vốn không có một lộ trình duy nhất. Hãy nhìn hệ thống những con đường chằng chịt trên trái đất, bạn sẽ thấy nó có vô vàn nhánh rẽ, và rồi ai cũng có một đường nào đó để đi. Hãy nhìn một khu rừng, cây to cây nhỏ đều có thể sống. Hãy nhìn vào sự đa dạng của các loài, không một con vật nào không được ban cho một vũ khí để có thể sinh tồn. Hãy nhìn vào chính cuộc sống của bạn và những người xung quanh bạn, nào có ai hoàn hảo, tuyệt đối hạnh phúc hay thành công? Chẳng phải tất cả chúng ta đều sống một cuộc đời không bao giờ toàn hảo, luôn có những khiếm khuyết, luôn có những hối tiếc và day dứt, luôn có những vấp ngã và những quyết định sai lầm. Ngay khi chúng ta vừa vui mừng tột bậc, cảm giác lo lắng đã sớm ập đến. Ngay khi ta vừa vượt qua một chướng ngại vật, một thách thức khác lại ở đâu mọc ra. Vậy thì bạn ạ, nếu hoàn hảo chẳng qua chỉ là một ước mơ viễn tưởng, thì cứ mở rộng lòng khoan thứ của bạn để thưởng ngoạn mọi việc, và chẳng cần đặt ra một mục đích tối hậu nào. Hãy cứ sống, và cho phép con của bạn thưởng thức tất cả những trải nghiệm của chúng trên hành trình cuộc đời của mình, một cách vui thú.
Một ngày nào đó, đứa con, lúc đó đã trưởng thành, có thể nói với cháu của bạn: “Con ạ, ba đã từng là học sinh học kém nhất lớp và trượt vỏ chuối trong một kì thi chuyên. Nhưng con thấy đấy, ba vẫn là một người tử tế. Con hãy cứ ước mơ và vấp ngã và cứ thoải mái nếm trải mọi thành công và thất bại trong cuộc đời. Ba sẽ đỡ nếu con rơi, như ông bà ngày xưa đã từng làm như vậy”.
