Nhà giáo dục Maria Montessori khẳng định, 6 năm đầu đời chính là “thời điểm vàng” để vun đắp cho trẻ tinh thần tự lập. Giai đoạn này, trẻ sở hữu khả năng tự học hỏi phi thường, tiếp thu kiến thức như miếng bọt biển thấm nước. Việc khơi dậy và dạy con tự lập trong giai đoạn này sẽ giúp con phát huy tối đa tiềm năng của bản thân.
Tại sao nên dạy trẻ tự lập trong giai đoạn 0 – 6 tuổi?
Kết quả nghiên cứu của tiến sĩ M. Fadlillah năm 2020 khẳng định tầm quan trọng của việc giáo dục tính tự lập cho trẻ trong giai đoạn 0-6 tuổi. Nhờ vậy, trẻ sẽ phát triển tư duy sáng tạo, sự tự tin và bản lĩnh để thích nghi tốt hơn với cuộc sống. Thêm vào đó, trẻ được rèn luyện tính tự lập còn có mối quan hệ gắn bó và thân thiết hơn với cha mẹ.
Trẻ độc lập, tự tin, không phụ thuộc vào cha mẹ
Trẻ tự lập là con có thể tự mình hoàn thành nhiều công việc phù hợp với độ tuổi mà không cần sự hỗ trợ của người lớn. Con có thể tự làm những việc đơn giản như tự xúc ăn, tự vệ sinh cá nhân, tự mặc quần áo, hay thậm chí là tự học tập. Nhờ vậy, con sẽ dần trở nên chủ động hơn, tự tin vào bản thân và tích lũy thêm nhiều kinh nghiệm sống quý báu. Đây chính là nền tảng giúp con dễ dàng thích nghi với những môi trường mới và gặt hái thành công trong tương lai.
Rèn tính kỷ luật
Dạy con tự lập còn giúp hình thành tính kỷ luật ngay từ giai đoạn đầu đời. Qua mỗi công việc được tự tay hoàn thành, trẻ dần nhận thức được giá trị của sự kiên trì và nỗ lực để đạt được mục tiêu, bất kể yêu thích hay không. Nhờ vậy, trẻ sẽ tự giác rèn luyện bản thân một cách hiệu quả để gặt hái thành công trong học tập và các mối quan hệ.
Tăng khả năng thích nghi với môi trường mới
Kỹ năng tự phục vụ giúp trẻ trở nên tự lập, từ đó dễ dàng hòa nhập và thích nghi với mọi môi trường sống mới. Nhờ vậy, con sẽ không cảm thấy bỡ ngỡ hay lo lắng khi chuyển lớp, chuyển cấp hay thay đổi nơi ở. Thay vào đó, con sẽ biết cách điều chỉnh cảm xúc, tự tin đối mặt với những thay đổi và hòa nhập với mọi người xung quanh một cách nhanh chóng.
Biết tự chịu trách nhiệm
Trẻ tự lập sở hữu phẩm chất quyết đoán đáng quý. Con có khả năng tự đưa ra quyết định và tự chịu trách nhiệm cho lựa chọn hay hành động của mình. Nhờ vậy, con không chỉ khẳng định được cá tính riêng biệt mà còn rèn luyện được tư duy độc lập, bản lĩnh giữ vững lập trường và kiên định theo đuổi lý tưởng.
Trẻ sống có mục tiêu
Tự lập là chìa khóa giúp trẻ trưởng thành, biết đặt ra mục tiêu cụ thể cho từng công việc, biến áp lực thành động lực để vượt qua thử thách và thất bại. Niềm tin vào bản thân được hình thành từ khi còn nhỏ sẽ là bệ phóng vững chắc cho con đường tương lai của trẻ, giúp con vươn cao hơn trong cuộc sống.
Các giai đoạn phát triển tính tự lập của trẻ
Theo các nghiên cứu về đặc điểm phát triển của trẻ nhỏ, từ 1 tuổi, các bé đã bắt đầu bộc lộ niềm hứng thú với việc tự lập. Hành trình này được đánh dấu bởi những mốc thời gian quan trọng:
Giai đoạn khám phá thế giới 0 – 1 tuổi
Mặc dù bản năng tự lập chưa thực sự phát triển ở giai đoạn này, trẻ từ 0 đến 1 tuổi đã bắt đầu hành trình khám phá thế giới xung quanh bằng chính bản năng vốn có. Bé dần nhận thức được cơ thể mình và các đồ vật xung quanh thông qua các giác quan. Việc học cách cầm nắm đồ vật và cảm nhận sự thay đổi của môi trường là những bước tiến quan trọng đánh dấu giai đoạn phát triển ban đầu đầy thú vị này.
Giai đoạn tự lập 1 – 2 tuổi
Trong giai đoạn này, trẻ phát triển mạnh mẽ về vận động và bắt đầu học cách di chuyển bằng cách trườn, bò, tập đứng và tập đi. Song song với đó, các giác quan cũng dần hoàn thiện. Kỹ năng tự phục vụ cũng bắt đầu hình thành, thể hiện qua việc trẻ cố gắng cầm thìa để ăn, tự uống nước từ cốc và mặc quần áo đơn giản.
Giai đoạn tự học kỹ năng sống 2 – 3 tuổi
Trẻ em thích bắt chước người lớn và khám phá giới hạn của bản thân. Cha mẹ nên làm gương cho con trong giai đoạn này để con có thể tự quyết định lựa chọn đồ dùng cá nhân, tự vệ sinh cá nhân (rửa tay, lau khô, đánh răng, đi vệ sinh), tự mặc quần áo, hay tham gia vào các hoạt động tự lập đơn giản như tự xúc ăn, lau bàn ghế, gấp quần áo, khăn ăn, chăm sóc cây xanh,…
Giai đoạn tự lập trong hoạt động nhóm 3 – 4 tuổi
Trẻ bắt đầu học cách hợp tác và chia sẻ công việc với bạn bè khi tham gia các hoạt động nhóm ở lớp học hoặc trong gia đình. Người lớn có thể đóng vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng những kỹ năng thiết yếu này cho trẻ bằng cách hướng dẫn trẻ cách tự lập quản lý thời gian, tự chủ tham gia các trò chơi và tương tác hiệu quả với bạn bè.
Giai đoạn tự phát triển ý thức 4 – 5 tuổi
Trẻ em thể hiện sự tự chủ thông qua việc hoàn thành những nhiệm vụ cụ thể như tự rửa mặt, đánh răng, chải đầu và chuẩn bị đồ dùng học tập trước khi đến trường. Điều này giúp các con dần hình thành ý thức độc lập, chủ động và rèn luyện khả năng kiểm soát cảm xúc bản thân.
Giai đoạn tự lập trong học tập 5 – 6 tuổi
Giai đoạn này đánh dấu sự bứt phá mạnh mẽ trong tính tự lập của trẻ khi được trao quyền tự chủ trong mọi hoạt động. Nổi bật nhất là sự phát triển vượt bậc của kỹ năng tự học. Trẻ có khả năng tự sắp xếp thời gian học tập, chủ động hơn trong việc học tập, tự đọc sách và tự chơi mà không cần sự hỗ trợ trực tiếp của người lớn.
7+ phương pháp dạy con tự lập dành cho ba mẹ
Việc nuôi dạy con sẽ trở nên dễ dàng hơn nếu bạn áp dụng các cách đơn giản sau đây để giúp con tự lập từ nhỏ:
Phân công công việc nhà
Việc khuyến khích con tham gia vào các công việc nhà không chỉ giúp trẻ rèn luyện tính tự lập mà còn giáo dục ý thức trách nhiệm chung. Khi sống trong tập thể, con sẽ biết cách tự giác hoàn thành công việc được giao, biết giúp đỡ và chia sẻ việc chung với mọi người, góp phần tạo nên cuộc sống tốt đẹp hơn.
Để bắt đầu, hãy trò chuyện cùng con về những công việc nhà phù hợp với độ tuổi và khả năng của con. Cùng con lập bảng phân công các công việc cho tất cả thành viên trong gia đình. Trên bảng phân công, cha mẹ cần ghi rõ ràng công việc của cha, của mẹ và của con. Ví dụ: mẹ nấu cơm, cha rửa bát, bé nhặt rau, chuẩn bị bàn ăn, thu dọn đồ ăn thừa; mẹ dọn dẹp phòng khách, cha dọn nhà vệ sinh, bé lau bàn, ghế,…
Tôn trọng ý kiến của con
Theo quan điểm Montessori, trẻ mầm non có nhu cầu được tôn trọng như một cá thể trưởng thành, độc lập và có chính kiến riêng. Khi giáo dục tính tự lập cho trẻ, cha mẹ hãy thể hiện sự tôn trọng đối với cá tính, năng lực, sở thích của con, đồng thời trao quyền làm chủ cho con.
Việc này có thể được thực hiện thông qua những hành động cụ thể như: cho phép trẻ tự do lựa chọn sách vở, màu sắc quần áo, món ăn yêu thích mỗi ngày. Cha mẹ cũng nên tôn trọng quyền quyết định của trẻ khi đồng ý hoặc không đồng ý với đề nghị hay sự hỗ trợ của người lớn, cũng như tự do lựa chọn tham gia hoặc không tham gia vào các hoạt động theo sở thích.
Ngay cả khi trẻ từ chối yêu cầu của cha mẹ, không muốn làm gì, cha mẹ hãy giữ bình tĩnh và tôn trọng quyết định của trẻ. Hạn chế tỏ ra bực bội hay không hài lòng, cha mẹ nên dành thời gian trò chuyện, chia sẻ và giải thích cho trẻ hiểu lý do đằng sau yêu cầu của mình.
>>> Xem Thêm: Tổng hợp các phương pháp nuôi dạy con thông minh dành cho ba mẹ
Dạy con kỹ năng sống
Để dạy con tự lập trong giai đoạn từ 0 – 6 tuổi, cha mẹ cần bắt đầu bằng việc hướng dẫn con những kỹ năng sống thiết yếu.
- Kỹ năng tự phục vụ: tự vệ sinh cá nhân (đánh răng, rửa mặt), tự xúc ăn, chuẩn bị và dọn dẹp bàn ăn, tự mang giày dép, tự đi ngủ, tự mặc quần áo, tự cất gọn đồ chơi,…
- Kỹ năng giao tiếp: cách ăn nói lễ phép, chào hỏi người lớn, tạm biệt thầy cô, bạn bè, biết nhường nhịn em nhỏ và giúp đỡ người già.
- Kỹ năng chia sẻ và giúp đỡ: phụ giúp cha mẹ việc nhà, chuẩn bị bữa ăn, rửa rau củ quả, xách đồ đạc, cùng ông bà chăm sóc cây xanh,…
- Kỹ năng quản lý thời gian: lên lịch sinh hoạt hàng ngày, bao gồm giờ thức dậy, đi ngủ, vui chơi, ăn uống, đọc sách,…
- Kỹ năng phòng tránh nguy hiểm: không thò tay vào ổ điện, không chơi ở ban công, không nghịch dao kéo, biết từ chối quà tặng của người lạ,…
- Kỹ năng tham gia giao thông an toàn: đi bộ trên vỉa hè, sang đường khi có đèn xanh và đi đúng vạch kẻ đường, tuyệt đối không vượt đèn đỏ và luôn tuân thủ luật giao thông.
Làm gương cho con
Trẻ nhỏ trong giai đoạn 0 – 6 tuổi sở hữu khả năng bắt chước vô cùng ấn tượng. Bất kỳ hành động, cử chỉ hay lời nói nào được người lớn lặp đi lặp lại trước mắt đều có thể trở thành “bài học” cho bé học theo. Hiểu được điều này, cha mẹ nên biến chính bản thân thành tấm gương sáng về tính tự lập để định hướng cho con.
Hãy bắt đầu từ những thói quen nhỏ nhất trong sinh hoạt hằng ngày như tự vệ sinh cá nhân, tự dọn dẹp đồ chơi, tự sắp xếp sách vở, tự ăn uống… Việc cha mẹ thể hiện sự tự giác, trách nhiệm trong công việc nhà cũng sẽ góp phần truyền cảm hứng cho con, thôi thúc bé hình thành thói quen tự lập một cách tự nhiên.
Tạo môi trường an toàn, gần gũi
Để con tự tin và rèn luyện tính tự lập, cha mẹ cần tạo dựng môi trường gần gũi, an toàn cho bé tự do khám phá và phát huy năng lực.
Ngay tại nhà, hãy dành cho trẻ một không gian ngăn nắp, trật tự, sử dụng vật liệu thiên nhiên như gỗ, vải, hạt… để đảm bảo an toàn. Cha mẹ có thể thiết kế phòng chơi riêng cho bé với những món đồ chơi, sách vở yêu thích. Bé được tự do sắp xếp, bài trí mọi thứ theo ý thích, sử dụng đồ chơi thỏa thích. Nhờ vậy, bé sẽ phát triển tính độc lập, sáng tạo và hạn chế tiếp xúc với thiết bị điện tử.
Bên cạnh đó, phân chia khu vực sinh hoạt rõ ràng trong nhà giúp trẻ ghi nhớ vị trí của từng khu vực như phòng chơi, nhà bếp, phòng khách,… Đồng thời, đặt ra quy tắc sử dụng không gian khoa học, hiệu quả để bé dễ dàng hiểu và tuân thủ. Ví dụ, quy định ăn sáng tại bàn ăn, xem tivi ở phòng khách, ngủ ở phòng ngủ, đọc sách ở sofa, giày dép để trong tủ, quần áo phơi khô phải gấp gọn gàng và cất vào tủ,…
Động viên, khích lệ con khi cần
Để khuyến khích tính tự lập ở trẻ, người lớn cần hạn chế tối đa việc áp đặt, chê bai hay thể hiện thái độ không hài lòng khi trẻ mắc lỗi hoặc chưa hoàn thành tốt nhiệm vụ. Việc này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý trẻ, khiến trẻ dễ tổn thương, nản lòng và mất niềm tin vào bản thân.
Thay vào đó, cha mẹ nên khích lệ con bằng những lời động viên, ghi nhận thành quả trẻ đạt được và thể hiện niềm tin vào con dù con thành công hay thất bại. Một câu nói như “Cha mẹ tin ở con. Con sẽ làm được” hay “Cố lên!” chính là nguồn động lực to lớn để con luôn biết cố gắng, nỗ lực hoàn thiện bản thân.
>>> Xem Thêm: Bí quyết phát triển ngôn ngữ toàn diện cho bé
Chính cha mẹ trở nên bản lĩnh, hiểu biết
Quan niệm về dạy con tự lập không ngừng thay đổi theo thời gian. Việc áp dụng tư tưởng bao bọc con cái thái quá như thời xa xưa không còn phù hợp trong xã hội hiện đại. Để rèn luyện tính tự lập cho con hiệu quả, cha mẹ cần trang bị cho mình kiến thức và sự bản lĩnh. Kiến thức giúp lựa chọn phương pháp giáo dục phù hợp, phát huy tinh thần tự lập của trẻ từ nhỏ. Bản lĩnh thể hiện ở chỗ kiên định trước những quan niệm cũ kỹ, tránh nuông chiều con vô độ.
Trong quá trình dạy con trở nên tự lập, cha mẹ cần kiên nhẫn chờ đợi con hoàn thành nhiệm vụ, dành thời gian lắng nghe con chia sẻ, thường xuyên động viên, khích lệ, hướng dẫn con cách xử lý vấn đề theo hướng tích cực, hỗ trợ khi cần thiết. Nhờ vậy, cha mẹ trở thành người bạn đồng hành thấu hiểu, giúp con hình thành tính tự lập từ giai đoạn 0-6 tuổi.
Hy vọng 7+ cách dạy con tự lập được chia sẻ trong bài viết này sẽ là nguồn tài liệu hữu ích cho các bậc phụ huynh.
