Học đọc không chỉ là kỹ năng bắt đầu ở lớp 1. Trên thực tế, hành trình này đã khởi động ngay từ những tháng đầu đời, khi trẻ lắng nghe giọng nói của cha mẹ, quan sát chữ viết, bắt chước lời nói và tham gia những cuộc trò chuyện hàng ngày.
Từ 4 đến 9 tuổi, để trở thành một người đọc tự tin, trẻ cần nắm được khoảng 100 quy tắc ngữ âm, nhận diện được khoảng 3.000 từ một cách tự động, đạt tốc độ đọc khoảng 100 từ mỗi phút và biết ghép chữ, sử dụng dấu câu, ngữ điệu để tạo thành giọng đọc tự nhiên, hình dung nội dung trong đầu.
Giai đoạn “biết chữ mới nổi” – từ 0 đến 8 tuổi
Các nhà giáo dục gọi đây là giai đoạn “biết chữ mới nổi” – thời kỳ mà kỹ năng đọc và viết bắt đầu hình thành một cách tự nhiên, ngay cả khi trẻ chưa thật sự đọc được một cuốn sách hay viết được câu hoàn chỉnh.
Trong giai đoạn này, trẻ học cách sử dụng ngôn ngữ từ những trải nghiệm hằng ngày: nghe người lớn nói, nhìn chữ in trên biển báo, “viết giả vờ” vài nét nguệch ngoạc, hay kể lại câu chuyện vừa nghe bằng lời của mình.
• 0 – 2 tuổi: Giao tiếp bằng ánh mắt, giọng nói, cử chỉ; từ bập bẹ chuyển sang câu ngắn.
• 3 – 5 tuổi: Nhận diện chữ cái, hiểu trình tự câu chuyện, thử viết và “đọc” theo trí nhớ.
• 6 – 8 tuổi: Đọc được câu và đoạn ngắn, hiểu nội dung, biết sử dụng chính tả và dấu câu.
Có thể hiểu, “biết chữ mới nổi” là giai đoạn gieo mầm. Mỗi cuộc trò chuyện, mỗi lần đọc sách cùng con hay để con quan sát cha mẹ đọc – viết… đều là những giọt nước nuôi dưỡng hạt mầm đọc – viết lớn lên vững vàng.
📚 Xem thêm: Văn hóa đọc – nền tảng để trẻ yêu thích và gắn bó với sách ngay từ nhỏ.
Văn hóa đọc là gì? Các phương pháp phát triển văn hóa đọc ở trẻ
Ngôn ngữ nói – nền tảng của ngôn ngữ viết
Trước khi đọc và viết tốt, trẻ cần nghe và nói thành thạo:
• Nghe kể chuyện giúp trẻ hiểu rằng những dòng chữ in chính là lời nói được ghi lại.
• Trò chuyện mở rộng vốn từ và dạy trẻ cách diễn đạt câu trọn vẹn.
• Thơ, bài hát, vần điệu giúp trẻ nhận biết âm thanh trong tiếng nói – yếu tố dự báo tốt khả năng đọc sau này.
Những hoạt động cha mẹ có thể làm cùng con
Ở giai đoạn sơ sinh đến 2 tuổi, hãy trò chuyện với con trong lúc chăm sóc, gọi tên đồ vật, hát, đọc thơ ngắn, cùng xem sách tranh và chỉ cho con hình ảnh, biển báo hay logo quen thuộc. Điều này giúp trẻ tăng vốn từ, nhận biết âm thanh và hình thành thói quen giao tiếp.
Khi con từ 3 đến 5 tuổi, hãy khuyến khích con kể lại truyện bằng tranh hoặc búp bê, chơi ghép hình, phân loại đồ vật, nặn đất, chơi các trò vận động ngón tay. Những trò “tìm chữ cái trong tên mình”, làm bảng hiệu cho “cửa hàng giả vờ” hay sáng tạo sách vần cá nhân đều giúp con hiểu cấu trúc chữ – từ, liên kết chữ với âm thanh và rèn sự khéo léo.
Từ 6 đến 9 tuổi, hãy để con đọc truyện và dự đoán diễn biến, tra cứu thông tin trong sách, chơi thay từ để tạo nghĩa mới, đọc thơ vần và tìm từ cùng âm. Việc viết thư, thiệp hay danh sách, và đặc biệt là được tự chọn sách để đọc, sẽ giúp con nâng cao khả năng suy luận, tăng vốn từ và viết rõ ràng hơn.
📖 Tham khảo: Đọc thông minh – chương trình rèn kỹ năng đọc hiệu quả dành cho trẻ. https://eduforlife.edu.vn/doc-thong-minh/
Nguyên tắc vàng cho cha mẹ
• Bắt đầu sớm – ngay từ khi trẻ còn sơ sinh.
• Học qua chơi – để trẻ thấy vui khi học chữ.
• Lặp lại thường xuyên – rèn luyện thành kỹ năng.
• Tôn trọng nhịp độ riêng – không gây áp lực.
• Làm gương – trẻ sẽ đọc khi thấy cha mẹ đọc, viết khi thấy cha mẹ viết.
Học đọc là sự kết hợp của ngôn ngữ, tư duy, cảm xúc và trải nghiệm sống. Mỗi câu chuyện trước giờ ngủ, mỗi lần đọc biển báo hay viết một tấm thiệp cùng con… đều là viên gạch xây nền móng cho khả năng đọc. Khi cha mẹ hiểu rõ hành trình này và kiên nhẫn đồng hành, trẻ sẽ tiến bộ tự nhiên, vững vàng và yêu thích việc đọc.
Nguồn tham khảo: Koralek, D., & Collins, R. (n.d.). How Most Children Learn to Read. Reading Rockets.
