Bạn sẽ thấy thất vọng khi đọc sách cho em bé 1-2 tuổi. Trước khi lập gia đình, bạn thường tưởng tượng ra khung cảnh lãng mạn khi đọc sách cùng con. Đứa trẻ ngồi yên trong vòng tay bạn, còn bạn thì thủ thỉ kể cho con nghe những câu chuyện tuyệt vời. Mắt đứa trẻ sẽ chăm chú dõi theo những trang sách mà bạn đang lật giở.
Nhưng mà, thực tế chẳng bao giờ giống như tưởng tượng. Chưa đầy 3 phút, đứa trẻ sẽ ngọ ngoạy và vùng thoát ra khỏi vòng tay của bạn, bắt đầu bò lồm cồm hoặc nhún nhảy khắp giường. Chúng sẽ cầm sách lên và gặm, hoặc xé toạc, hoặc đập xuống giường để phát ra tiếng kêu, và thích thú lắng nghe những tiếng sột soạt phát ra từ cuốn sách. Bạn chưa đọc hết trang thứ nhất, chúng đã nôn nóng đòi giở tới trang tiếp theo, hoặc bắt bạn đọc ngược từ cuối. Ban đầu, chúng sẽ rất chăm chỉ trả lời các câu hỏi của bạn, nhưng rồi chẳng bao lâu sau, dù bạn có khéo léo dụ dỗ tới đâu, chúng cũng nhất định ngậm chặt miệng, hoặc tỏ ra không thèm quan tâm đến cuốn sách nữa. Chúng sẽ trèo vào lòng bạn, giật tóc bạn, làm xộc xệch hết quần áo của bạn khi bạn đang cầm trên tay một cuốn sách.
Và vào thời điểm đã mất hết cả kiên nhẫn, sau biết bao nhiêu nỗ lực, bạn dứt khoát buông cuốn sách xuống, và thậm chí thề rằng mình sẽ không bao giờ đọc sách cho thằng giặc con này nữa, bởi chẳng khác nào đàn gẩy tai trâu. Bạn phải ngậm ngùi công nhận rằng, dù các lý thuyết có tô vẽ bao nhiêu lợi ích của việc đọc đi chăng nữa, thì việc đọc cho đứa trẻ lên 1 là điều bất khả.
Thế nhưng mà, đó chính là cách đọc của tất cả các em bé 1 tuổi.
Theo nhà giáo dục nổi tiếng Montessori, 1-3 tuổi là thời kì phát triển rất mạnh của các giác quan. Trẻ có nhu cầu học hỏi và cảm nhận mọi thứ trong thế giới xung quanh bằng tất cả các giác quan của mình. Đứa trẻ tham lam ấy không chỉ bằng lòng với việc chỉ nhìn bằng mắt. Chúng muốn chiếm lĩnh mọi vật thể bằng tai, bằng tay chân, miệng lưỡi. Đứa trẻ sẽ nghĩ: Ồ, cái này hay quá. Nó có biết kêu không? Vị nó thế nào nhỉ? Điều gì sẽ diễn ra nếu mình đập nó xuống đất hay ném văng ra thật xa? Đứa trẻ đang tìm đủ mọi cách để khám phá rất nhiều những khả năng có thể diễn ra đối với một đồ vật, và chúng say mê cao độ trong công cuộc khám phá này, bất chấp mọi qui tắc và luật lệ, mọi ngăn cản từ phía bạn. Và tới khi cuộc khám phá đó hoàn tất, đứa trẻ đã hiểu hết về cuốn sách mà bạn mang tới cho chúng, thì chúng sẽ chán nản bỏ đi chơi với một đồ vật mới mẻ hơn.
Có lãng phí không nếu bạn mang về nhà một cuốn sách thật hay, và kì vọng có thể dạy con thật nhiều điều thú vị, song sự việc lại diễn ra như vậy? Con bạn chỉ liếc qua và thử phá phách trong chốc lát, rồi sau đó bỏ đi chơi trò khác.
Thực ra, mục tiêu mà việc đọc cho trẻ trong giai đoạn này chỉ có thế: giúp đứa trẻ hiểu được thế nào là một cuốn sách. Bài học mà đứa trẻ cảm nhận được là một cuốn sách được tạo thành từ các trang, có thể xé rách, mỗi trang có thật là nhiều hình vẽ chẳng thể hiểu nổi là cái gì, nó chẳng phát ra âm thanh gì hay ho hơn là tiếng bộp bộp khi ta đập nó xuống đất, hoặc tiếng sột soạt lúc ta lật giở các trang, hoặc là tiếng roẹt khi ta xé. Nó có thể chia thành nhiều phần nếu ta cố sức để xé nó. Nó dai nhách và có vị nhạt thếch, chẳng có gì ngon lành nếu bạn cho nó vào miệng và nhai. Điều tuyệt nhất khi mình “đọc” cuốn sách là mẹ luôn ngồi đó, nói với mình bằng một giọng đầy âu yếm, không rời mắt khỏi mình, luôn tìm cách kéo mình lại gần.
Và thế là đủ rồi.
Thế là đủ đối với một em bé. Tất cả cái mà chúng cần hiểu, chỉ thế là đủ.
Nhưng, điều gì sẽ đọng lại trong chúng? Chính là cảm giác êm ái, an toàn, dễ chịu đó, khi chúng được ở bên cạnh mẹ, thật gần. Và nhận thức rằng cái vật thể chỉ biết phát ra những tiếng sột soạt đó, cũng thật là buồn cười và dễ thương.
Dưới đây là một số gợi ý giúp bố mẹ chọn sách và đọc sách cùng con :
- SÁCH TRANH: picture book là một dòng sách đặc biệt bởi nó gần như không có hoặc có rất ít lời. Nội dung cuốn sách chủ yếu được diễn tả thông qua các hình ảnh. Sách tranh có một lợi thế vô cùng to lớn trong việc phát triển khả năng quan sát, thẩm mĩ và trí tưởng tượng của trẻ. Một lợi thế nữa của sách tranh là bạn có thể bịa ra bao nhiêu câu chuyện tùy thích, vì thế có thể đọc đi đọc lại mãi mà không bao giờ hết. Bạn có thể đặt ra những câu hỏi đơn giản để bé trả lời: Cái gì thế nhỉ? Ồ ra là bạn chuột. Bạn ấy làm gì ấy nhỉ? Bạn ấy đi gặp ai thế kia? Sao bạn ấy lại khóc thế này?… Và rồi cuối cùng, xâu chuỗi tất cả các hình ảnh lại, bạn và con có thể cùng nhau kể một câu chuyện thật là độc đáo của mình.
Sách tranh có mặt ở nhiều nước và mỗi đất nước lại có “đặc sản” sách tranh của mình. Ehon là sách tranh của Nhật Bản. Với hình vẽ dễ thương, màu sắc hài hòa và những nội dung đơn giản, xoay xung quanh những sự vật, hoạt động đời thường nhưng có giá trị nhân văn sâu sắc, Ehon không những giúp bé nhận biết thế giới kì diệu xung quanh, mà còn giúp nuôi dưỡng cảm xúc, tâm hồn và trí tưởng tượng của bé. Vào thời điểm 1 tuổi, bạn có thể cho bé đọc những cuốn ehon đơn giản, chưa có cốt truyện với những hình ảnh đơn giản và những hoạt động thú vị như AI Ở SAU LƯNG BẠN THẾ, bộ sách CHƠI CÙNG MOMO, nhưng khi bé gần tới 2 tuổi, có thể cho bé tiếp xúc với những cuốn Ehon có cốt truyện như CÁ VOI ƠI LỚN NHANH NÀO, CHIẾN CÔNG ĐẦU TIÊN CỦA BÉ MI…
Sách tranh có thể làm bằng nhiều chất liệu, những chất liệu dưới đây đặc biệt phù hợp với em bé 1 tuổi của bạn:
– SÁCH VẢI : Sách vải là một sự lựa chọn tuyệt vời cho các bé 1 tuổi. Sách có độ bền vô đối, có thể nhai, cắn, giằng, xé, ném thoải mái mà không bị hỏng. Những cuốn sách vải còn kích thích rất mạnh các giác quan, bởi chúng có thể phát ra tiếng rột roạt, leng keng, lách cách, bé có thể cảm nhận được bề mặt nham nhám của những miếng dán, hoặc rèn sự khéo léo của đôi tay với các hoạt động dán, dính, buộc dây, đóng cúc…
– SÁCH LÀM BẰNG BÌA CỨNG : những cuốn sách làm bằng bìa cứng nồi đồng cối đá cũng là lựa chọn dễ thương cho lứa tuổi này, vì đôi bàn tay của bé còn vụng về, nên khó lật giở những cuốn sách có trang mỏng. Các cuốn sách bằng bìa cứng thường có hình ảnh về các đồ vật, con vật, cây cối, rau củ quả quen thuộc với bé… Các hình ảnh thường lớn, mỗi trang chỉ có 1 đến 2 hình ảnh, giúp mắt bé không bị xao lãng. Sách bìa cứng là công cụ hữu ích để bạn có thể dạy bé học nói và nhận biết về các sự vật, màu sắc, hình khối. Hãy đặt ra những câu hỏi: Con gì đây, cái gì đây, Ồ, màu gì ấy nhỉ… và chờ đợi bé trả lời. Các bé thường yêu những cuốn sách bằng bìa cứng đến mức chúng có thể đọc đi đọc lại cả chục lần mà không biết chán. Khi bé đã “thuộc” rồi, hãy để bé tự đặt câu hỏi: Con gì đây, cái gì đây, và bạn trả lời. Thỉnh thoảng, hãy cố tình trả lời sai hoặc nói với bé: Mẹ không biết, để kích thích bé chủ động suy nghĩ và giải thích cho bạn bằng ngôn ngữ của mình.
– SÁCH POP-UP: Pop-up luôn là những cuốn sách mang lại sự ngạc nhiên và thích thú cho các bé 1-2 tuổi, bởi chúng có không gian 3 chiều và các hình ảnh có thể chuyển động được. Bé sẽ vô cùng ngạc nhiên khi nhìn thấy bên trái cuốn sách là một con ngựa có thể lúc lắc cái đầu, khi sờ vào thân con ngựa, bé còn có thể cảm nhận được một lớp lông mịn màng y như đang vuốt ve một chú ngựa thật. Và lật sang trang tiếp theo, trong lúc còn chưa kịp định thần thì bỗng từ đâu nhảy ra một chú ếch nhỏ, với cái mồm có thể mở ra khép lại. Những cuốn sách sống động đó bao giờ cũng kích thích trí tò mò và các giác quan của bé, giúp cho bé cảm thấy sách luôn là một thế giới cực kì thú vị.
- SÁCH ÂM THANH: những cuốn sách nhưng mà lại biết nói, biết hát, biết kêu ộp ộp hay sủa gâu gâu… luôn làm bé khoái chí vô cùng. Khi đọc những câu chuyện dài như Vua sư tử chẳng hạn, tuy cốt truyện thật là phức tạp và việc đọc diễn ra trong một thời gian dài, nhưng bé sẽ vẫn có thể chăm chú vào cuốn sách vì mỗi khi bấm vào hình ảnh các nhân vật, bé sẽ nghe thấy tiếng gầm gừ hay quang quác, tiếng trống bập bùng hay tiếng nhạc du dưỡng phát ra từ cuốn sách. Một cuốn sách âm thanh tuy giá không hề rẻ, nhưng bù lại bé có thể đọc rất nhiều lần mà vẫn không hề thấy chán.
(TS. Nguyễn Thị Ngọc Minh)