Khi ngồi biên soạn chương trình Trở thành tác giả, một chương trình mới của Sách ơi mở ra, tôi đã phải lục lọi lại những cuốn sổ tay viết văn từ ngày còn nhỏ. Từ khi học lớp 3, bố đã đóng cho tôi một cuốn sổ tay để ghi chép và viết nhật kí. Những cuốn sổ đó vẫn đi theo tôi, sau bao năm, vẫn sống sót qua tất cả những lần chuyển nhà, dọn đồ, vì tôi không nỡ vứt nó đi. Sao lại nỡ vứt đi một phần kí ức, một phần tuổi thơ, một mảnh trời riêng đẹp đẽ như vậy. Mỗi lần đọc lại, tôi cảm thấy như đứng trước một tấm gương thần, có thể soi lại toàn bộ quá trình trưởng thành của bản thân.
Nếu hiểu viết ở trẻ con chỉ đơn thuần là viết văn để trả bài kiểm tra ở lớp, học viết chỉ là để có được điểm cao ở trường, thi đỗ trường nọ trường kia thì thật là đáng buồn và đáng thương biết bao nhiêu.
Chính suy nghĩ nông cạn, ấu trĩ, thực dụng và hời hợt này đã giết chết biết bao nhiêu tiềm năng, làm xói mòn bao nhiêu những tưởng tượng, cảm xúc, suy tư và tước đoạt bao nhiêu cơ hội mà việc viết có thể mang lại cho đứa trẻ. Khi dạy trẻ con viết, tôi đã thật ngạc nhiên khi những đứa trẻ bị coi là học kém văn nhất hóa ra lại có một tiềm năng vô biên trong việc viết, thậm chí, sau khi vượt qua những trở ngại là nỗi sợ hãi viết văn, đứa trẻ như được tìm thấy chính mình trong việc viết. Chúng bắt đầu say mê với việc theo đuổi những ý tưởng, đùa nghịch với ngôn từ và đắm mình trong những cảm xúc, suy tư của bản thân. Chúng có thể say sưa viết đến mức khi tới lớp, tôi thực ra không dạy dỗ gì hết, chỉ cố gắng thở thật nhẹ, giữ im lặng, nhìn chúng cười và nói: con bắt đầu được rồi đấy, thế mà chúng vẫn tự giác và vui vẻ tới lớp hàng ngày.
Viết trao cho trẻ một cơ hội vô cùng lớn để tự soi ngắm và khám phá bản thân. Khi viết, đứa trẻ bắt đầu tĩnh lặng và lắng nghe những lao xao trong cơ thể của mình. Chúng sống lại với những kí ức, trải nghiệm lại những cảm giác, cảm nhận sâu sắc hơn về mối liên hệ giữa mình và cuộc sống xung quanh, suy ngẫm và bắt đầu nhận ra một nét lấp lánh nào đó của cuộc sống. Việc viết đem lại những khoảng dừng trong cuộc sống hối hả tràn đầy hoạt động của đứa trẻ. Giống như một nốt trắng trong khung nhạc, khi viết, trẻ bắt đầu im lặng và lắng nghe những âm vang của cuộc sống xung quanh mình và suy nghĩ xem mình thực sự là ai.
Viết trao cho trẻ cơ hội được giải phóng khỏi những trói buộc của cuộc sống thực để bước vào một thế giới khác, thế giới của tưởng tượng và suy tưởng, một thế giới tự do, không giới hạn, nơi trẻ có thể được trở thành anh hùng, công chúa hoặc quái vật để quậy tung theo cách mà chúng muốn. Cuộc phiêu lưu này thú vị đến nỗi có những em nhỏ mới học lớp 4, nhưng cứ mỗi tuần lại mang đến cho tôi một chương trong cuốn tiểu thuyết mà em đang viết, như một chiến lợi phẩm trên hành trình phiêu lưu. Cảm giác tự do vô cùng trong viết giúp đánh thức những tiềm năng sáng tạo vốn là vô hạn trong mỗi đứa trẻ.
Viết trao cho trẻ cơ hội được cân bằng về cảm xúc. Tôi có thể nghe thấy những nỗi buồn sâu thẳm nào đó giấu trong mỗi trang viết của các em, những nỗi cô đơn sầu muộn hoặc những giận dữ bùng nổ nào đó mà tôi nghĩ, nếu như không viết ra như vậy thì em sẽ khổ sở biết bao nhiêu, vì không thể nào có thể chia sẻ những tâm sự ấy với bất cứ một người nào đó bằng lời, vì những cảm xúc ấy mong manh quá đến mức nếu biểu đạt nó bằng lời nói, hoặc nếu chạm phải một phản ứng bất lợi nào đó từ môi trường, một chút nhăn mặt, một thoáng thờ ơ của người lớn chẳng hạn, là lập tức nó sẽ tan vỡ và gây ra những tổn thương sâu sắc trong tâm hồn. Những cảm xúc đó chỉ có thể được giải phóng trong việc viết.
Viết cho phép đứa trẻ, sau này khi đã trở thành người lớn, có thể nhìn lại quá trình trưởng thành của bản thân, để không quên mất một điều hệ trọng, rằng mình đã từng là trẻ con. Nhiều người lớn chúng ta, giống như chàng hoàng tử bé trong bộ phim được chuyển thể từ tác phẩm cùng tên của Saint Exupery, đã đánh mất kí ức về tuổi thơ, và thật là thiệt thòi biết bao nhiêu cho những người lớn cằn cỗi đã quên mất mình từng là một đứa trẻ, để đủ sức bao dung và cảm thông, thấu hiểu những đứa trẻ khác xung quanh mình.
Để vun trồng những hạt giống tâm hồn trong lành, đẹp đẽ, để tạo cho con những khoảng tĩnh lặng trong nội tâm, để giúp con hiểu biết về chính bản thân mình, tặng con những khoảng trời tự do suy tưởng, các bố mẹ có thể làm một việc thật đơn giản: tặng con một cuốn sổ tay thật dễ thương, hoặc viết cho con những bức thư tay, gửi tới chúng vào một dịp nào đó, hoặc thậm chí, chẳng vào một dịp nào hết, để khơi dậy niềm yêu thích với việc viết của trẻ.
Để đứa trẻ thực sự yêu thích việc viết, các thầy cô hãy thôi bắt trẻ con làm văn theo mẫu hoặc yêu cầu bọn chúng giữ vở thật sạch đẹp. Sạch đẹp và điểm cao để làm gì khi đó là cái chuồng khủng khiếp giết chết mọi niềm yêu thích được khám phá và biểu đạt bản thân của đứa trẻ. Khi lớn lên, chắc chắn chẳng đứa nào còn lưu giữ những cuốn vở sạch đẹp đó, cũng như chẳng cần tới những điểm 9 điểm 10, nhưng chúng lại rất cần biết mình thực sự là ai, mình đã thực sự nghĩ gì, mình đã thực sự trưởng thành như thế nào.
Viết không chỉ là việc viết thôi đâu, nó là hẳn một vấn đề hệ trọng liên quan đến việc vun đắp một con người bên trong của trẻ.
(TS. Nguyễn Thị Ngọc Minh)